Jąkanie jest zaburzeniem płynności mowy, które może być spowodowane występowaniem skurczów mięśni biorących udział w mowie, zaburzeniami czynności oddechowych, urazem psychicznym, nieprawidłowościami w układzie nerwowym, bądź problemami z koordynacją ruchową aparatów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego.
Skurcze mogą obejmować wszystkie mięśnie aparatu mowy (oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne) lub występować silniej w jednej z powyżej wymienionych grup. Najczęściej pojawiają się skurcze mięśni oddechowych, przede wszystkim przepony. Mogą pojawiać się zarówno w czasie wdechu, jak i wydechu. Są przyczyną zaburzeń w oddychaniu i przyczyniają się do zatrzymania oddechu, nieregularnego oddychania, czy mówienia na wdechu. Co ciekawe, poza mową, oddychanie jest zazwyczaj prawidłowe. W czasie mówienia mogą także wystąpić skurcze mięśni twarzy, szyi, tułowia lub kończyn – zwane współruchami. Niektórzy wykonują tego typu ruchy, bądź wstawiają do wypowiedzi wtrącenia yyy, prawda, mruknięcia, chrząkanie, kaszel itp. w celu ułatwienia sobie mówienia.
Ponadto, u jąkającego się, mogą występować pewne zmiany psychiczne związane z procesem komunikacji, tj. lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów mownych z otoczeniem. Jąkanie bywa także nazywane nerwicą mowy. Jak pokazują badania i praktyka logopedyczna – jąkanie występuje częściej u chłopców, niż u dziewczynek. Dlaczego? To zjawisko nie zostało dotychczas wyjaśnione.
Jąkanie przejawia się w sposób niestały. Zależy od różnych czynników, np. znajomości tematu, współrozmówcy, samopoczucia, zaangażowania emocjonalnego w rozmowę. W okresie rozpoczęcia nauki szkolnej i dojrzewania płciowego jąkanie często nasila się. W szkole dziecko wywołane do odpowiedzi, nawet jeśli jest dobrze przygotowane do lekcji, często woli zachować milczenie z obawy przed swoim jąkaniem.
U osób jąkających się można zaobserwować przyspieszone tempo pisania, zaś samo pismo jest drobne i zniekształcone (drżąca linia).
Otoczenie często przyczynia się do pogłębienia zaburzenia u jąkającego się. Okazywanie mu współczucia, czy podpowiadanie sylab i słów bywają bardzo denerwujące, a zdenerwowanie i stres tylko potęgują jąkanie.
Poziom inteligencji osób jąkających się jest normalny. Często zdarzają się wśród nich jednostki bardzo zdolne, jednak przez wzgląd na zaburzenie, rezygnują z ambicji i pełnego życia towarzyskiego.
Jąkanie słabnie lub zanika przy mowie powolnej, monotonnej, rytmicznej, przy szepcie, śpiewie, bądź recytacji z pamięci. Również w dużym hałasie, kiedy osoba z zaburzeniem nie słyszy siebie, mowa wyraźnie się poprawia. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy jąkający się jest sam w pokoju.
Do najczęstszych objawów jąkania należą: zakłócenia rytmu mowy, mimowolne przerwy w toku mówienia, zacinanie się, powtarzanie i wydłużanie pojedynczych głosek lub sylab.
Do tej pory nie są jasne przyczyny jąkania. W literaturze spotkać można wiele teorii próbujących wyjaśnić to zaburzenie (często są to jednak czynniki wywołujące jąkanie, a nie będące ich bezpośrednią przyczyną):
– urazy psychiczne, bądź silne przeżycia
– zaburzenia endokrynologiczne, które powiększają napięcie mięśniowe lub zmieniają aktywność nerwową
– dziedziczenie skłonności do jąkania
– zmuszanie dziecka leworęcznego do posługiwania się prawą ręką (więcej o tym znajdziesz tutaj)
– brak dominującej półkuli, co powoduje złą synchronizację impulsów biegnących z centralnego układu nerwowego do mięśni narządów mowy (więcej o tym znajdziesz tutaj)
– ogólna niesprawność motoryczna
– urazy czaszki i mózgu, stany zapalne
TYPY JĄKANIA
toniczne – polega na powtarzaniu
kloniczne – dochodzi do zablokowania powietrza
toniczno-kloniczne – mieszane
Polecam również artykuły Czy moje dziecko się jąka? Fazy jąkania, Utrwalanie się jąkania oraz Wskazówki dla osób jąkających się.