To gwara, czy wada wymowy?

Gwara to inaczej mowa ludności z niewielkiego terytorium, różniąca się od języka ogólnego i mowy sąsiednich okolic głównie cechami fonetycznymi i leksykalnymi.

Gwara należy do lokalnej normy językowej i nie jest zaliczana do wad wymowy.

Wiele osób ma jednak trudności z rozróżnianiem wymowy gwarowej od wady wymowy. Warto znać cechy gwar występujących na terenie naszego kraju, aby tych trudności uniknąć. Poniżej skupię się na tych elementach gwary, które są istotne z logopedycznego punktu widzenia.

Na Mazurach, Mazowszu, w części województwa łódzkiego, opolskiego oraz małopolskiego spotkać się można z tzw. mazurzeniem, które polega na zastępowaniu głosek szumiących (sz, ż, cz, dż) syczącymi (s, z, c, dz), co może do złudzenia przypominać parasygmatyzm, czyli seplenienie proste (żaba = zaba, czoło = coło, szalik = salik). W rozróżnianiu mazurzenia i wady wymowy istotny jest fakt, że mazurzenie nie występuje w wyrazach, w których ortograficznie zapisujemy rz (rzeka, morze).

W Małopolsce, ponadto mamy do czynienia ze słabą artykulacją głoski h. Jest ona prawie niesłyszalna, zaś na końcu wyrazu bywa zamieniana na k lub f. W gwarach wschodnich oraz na południu Śląska rozróżnia się h dźwięczne (w miejscu gdzie ortograficzne piszemy h) oraz bezdźwięczne (ortograficzne ch).

Gwary na Mazowszu oraz góralskie nie rozróżniają głosek k, ki oraz g, gi. Przykład: kedy albo kiedy, noga albo nioga.

Na północy Polski, w okolicach Tczewa, Malborka, Ostródy, a także na Warmii i Śląsku Cieszyńskim nie rozróżnia się głosek szumiących (sz, ż, cz, dż) od ciszących (ś, ź, ć, dź). Te dwa szeregi zastępowane są głoskami o brzmieniu pośrednim. Tak samo brzmią wyrazy np. Kasia i kasza.

Gwary bez wątpienia powinny być pielęgnowane i przekazywane następnym pokoleniom. Są częścią tradycji i kultury naszego kraju. Wyróżniają ludność zamieszkującą określone terytorium. Warto jednak pamiętać, aby pierwszym językiem, który dziecko przyswaja był język ogólnopolski. Kiedy już go opanuje, może przyswajać wymowę gwarową.

W sytuacji, kiedy dziecko najpierw jest uczone wymowy gwarowej, może mieć trudności z opanowaniem głosek występujących w języku ogólnym, a nie używanych w gwarze, którą się posługuje.

Bibliografia:

E.M.Skorek, Oblicza wad wymowy